Toponimia
A
ABADÍA, LA
Lehen elizarenak ziren piezak.
ABEJAR, EL
Nafarroako toponimia erromantzean, ‘abejar’ eta ‘abejera’ dira erlauntzak izendatzeko agertzen diren hitz bakarrak. ‘Colmena’ hitza, dirudienez, duela gutxi sartutakoa da. Bazter babestuak izendatu ohi dituzte. Tradizionalki Nafarroan erlauntzak ustiatu izan dira, batez ere Erriberan.
AGÜESICA, LA
AMALUR AUZOA
Eraikuntza berriko auzo baten izena.
ARAGON, RIO DE
ARENALES, LOS
Oso inguru hondartsu bat.
ARMENDOLAR
“Arbendolondo”. MISELA, LA deitua baita ere. Patxi Salaberrik dioenez armendola hitza bai euskaraz bai hizkuntza erromantzetan erabili izan zen, Eslabako toponimian adibideak daudelarik (Matxinarmendola, Matxinen armendola), Carcastillo (El almendolar) eta Oibarreko adibide hau, 1715. urtean “la Almendrera” ere deitzen zena.
ARTAMENDIA
Hitz konposatua: arta- (arte-ren eratorketa) gehi mendi gehi –a artikulua.
Patxi Salaberriren hitzetan, bertako toponimiaren erromanizazioa jada azken laurehun urtetan oso zabalduta zegoenez, euskararen galera oso goiztiarra izan behar izan zen.
Egun erabiltzen ez diren euskal toponimo badira (Kastildollate, Iparragerria, Iturri, Kaskallua, Liburko, Txaparrandia).
AYESA, CAMINO DE
B
BALSAS, LAS
BARRANCO DEL FONDO
BARRIO, CARACIERZO DEL
BARRIO, EL
Ez dago herriaren erdigunean.
BASILIA, LA
BIESCAS
Irunberriko Biezcasen luzapena. 1428. urtean jada hustuta zegoen garai bateko herri bat izan zen.
BIESCAS, CAMINO DE
BIZKAIA
Koldo Mitxelenak dio: “dirudienez bizkai garai batean izendatzaile bat izan zen, toponimian duen zabaldura ikusita, eta beharbada leku garaiak izendatzen zituen (…) Oihenartek deitzailetzat hartu zuen hitza: “Biscaya: a situ térrea montuoso et aspero nomen invenisse videtur. Ea enim vocis vasconicae Vizcaya significatio est”. Posiblea da parekotasun bat izatea: ibar: ibai, bizkar: bizkai.
Bizkaia izendatzailearen existentziak erlazio zuzena du Erronkari eta Sarako lapurterarekin, eta izen bereko mendi eta muino kopuru handia aurkitu dezakegu. CF Patxi Salaberriren arabera, bizkaia “sierra” hitz erromantzearen euskarazko ordezkaria da.
BIZKAIA, BARRANCO DE
BIZKAIA, CAMINO DEL CARACIERZO DE
BOJAGAR, EL
BORDA, LA
BURAL, EL
Lokatz ugaritasuna. “Buztina. Lur beltz iragazgaitza. Okre koloreko buztin buztintsua. (Erdialdea eta Erribera) “. Patxi Salaberrik adierazi duen bezala, Sadan badago euskal-erromantze toponimo hibridoa, Buraleta.
C
CABAÑA, ALTO DE LA
CABAÑA, CAMINO DE TRAS DE LA
CABAÑA, TRAS DE LA
CABAÑA DEL CARABINERO, LA
CADENA, LA
Bertako errepidearen gainean kate bat jartzen zen ibiltari edo gurdi bidaiariei peajea kobratzeko. Hango eraikina izendatzeko ere balio zuen. Kate baten bidez pista eta bideetan bidea mozten den tokiak izendatzen ditu gaur egun.
CAMPOLUENGO
Zelai luzea
CAÑADA DE CAMPOLUENGO
CAMPORREY
CAMPORREY, CAMINO DE
CANTERICA DEL BUEY DE GIL
Dirudienez bertan Gil etxeko idi bat gelditu ohi zen.
CAÑADA DE LOS SALACENCOS
Abelbideak oso bide-sistema garrantzitsua izan dira Nafarroan. Abelbideak beste bide batzuetatik bereizten dira, helburuagatik, abereak igarotzeagatik eta trazaduraren eta bide-zabaleraren ezaugarri formalengatik. Duten garrantziaren arabera, kanada erreal, trabes, igarobide eta adarretan banatzen dira, eta hauek ganaduarentzako aska eta pausalekuak dituzte. 1923ko Foru Aldundiaren araudiak errege-kanaden gutxieneko zabalera 40 metrotan finkatu zuen, trabesena 30 metrotan eta igarobide eta adarrena 15 metrotan.
Zaraitzuarren Bardeetara hurbiltzeko abelbide nagusia, ofizialki, Murillo el Frutotik Zaraitzura doan kanada da. Abodi mendilerroan hasten du bere ibilbidea, Oritik gertu, Otsagabia eta Erremendiatik igarotzen da, Adoaindik gertu, Zabalza, Murillo Berrota eta Irunberrirekin batera. Hemendik, Oibar eta Galipentzutik, Uxuera igotzen da, eta Murillo el Fruton amaitzen da. Haren baliokideak dira altxubide, altxonbide eta ardibide, nahiz eta toponimoren batek (kañadazar) adierazten duen kanada euskaraz ere erabili izan dela mailegu gisa.
CARASOL, CAMINO DEL
CARRERAS, LAS
CASALES, LOS
Santa Ciliako hustutako etxeen hondarrak dira.
CASCAJOS, LOS
CEMENTERIO
CENERA
CEQUIADA, LA
CERCO, EL
Elizatik gertu eta herriaren alde garaian dago. Harresi baten hondarrak dira.
CERRO DE SOPAS
CIERZO, BARRIO DEL
“El Barrio el Cierzo deitzen diogu, ongi datorkiolako”. Paco auzoaren ondoan.
COCHARRO, CAMINO DE
COCHARRO, FUENTE DE
CORNADORO
Garai bateko dokumentazioan “cuerno de oro” bezala agertzen da.
CORNADORO, BARRANCO DE
CORNADORO, CORRAL DE
CORNADORO, FUENTE DE
CORRAL
CORRAL DE AGUARDINTERO
J.M. Iribarrenen arabera, “aguardentero” hitzak upeltegiei edo aguardiente kupelei egiten die erreferentzia. Kasu honetan, dirudienez, aguardientea landu eta saltzen zuen pertsonari egiten zaio erreferentzia. J.M. Iribarrenek dioenez, lanera joan aurretik aguardientea gosaltzeko ohitura zegoen.
CORRAL DE ARBELOA
CORRAL DE ARTIEDA
CORRAL DE CHOSNETE
CORRAL DE CLEMENTE ZABALETA
CORRAL DE DIEGO
CORRAL DE ESCRIBANO
CORRAL DE GARRERICO
CORRAL DE GARRO
CORRAL DE GARRO, CAMINO DEL
CORRAL DE GIL
CORRAL DE GITO
CORRAL DE GUILLERMO OTANO
CORRAL DE IBÁÑEZ
CORRAL DE IBERO
CORRAL DE IMIRIZALDU
CORRAL DE LA ESCRIBANA
CORRAL DE LARRAGA
CORRAL DE LOBERA
CORRAL DE LONGÁS
CORRAL DE LOS PUERCOS
Garai batean behiak gordetzeko ukuilua.
CORRAL DE MARIALANA
CORRAL DE MORIONES
CORRAL DE NAVARRO
CORRAL DE NAVARRO, SUERTES DEL
Auzokoen artean zozketaren bidez banatutako lursailei zorte deitu ohi zaie.
CORRAL DE ORZANCO
CORRAL DE PARÍS
CORRAL DE PASCUAL
CORRAL DE PASCUAL, CAMINO DEL
CORRAL DE SANZOL
CORRAL DE SASTRÓN
CORRAL DE SEVERO
CORRAL DE SORO
CORRAL DE URRUTIA
CORRAL DE ZAPATA
CORRAL DE ZARCUMEN
CORRAL DEL COLEGIAL
CORRAL DEL CONDE
CORRAL DEL PALOMO
CORRAL DEL SALADO
CORRAL DE JUANPEDRICO
CORRALES, FUENTE DE LOS
Mairuek eraiki omen zuten. Ura nahi biguna da eta ez omen da inoiz lehortu. Gertuko lursail bat lantzean “mairuen herri” baten hondarrak aurkitu ziren.
CORTES NUEVAS
COSCOJAR, EL
Egun oraindik abaritz sasiek diraute (quercus coccifera)
CRISTO DE CLAVILLO
CRUCETA. LA
CRUZ DE HIERRO, BARRANCO DE LA
CRUZ DE HIERRO, LA
CRUZACAMINOS, CAMINO DE
CUATRO MUGAS
Muga euskal hitza da. Hitz orokorra da Nafarroa osoan, eta eremu erromantze zabaletan hedatua, hainbat aldaerarekin: muga, buega, buga, huega, güega. Corominasek erromatar aurreko base batetik eratorrarazten du. Mugarri “harrizko mugarria” toponimoa ere oso ugaria da Nafarroako toponimian.
CUESTA, CAMINO DE LA
CUESTA, LA
CUEVA, BARRANCO DE LA
CUEVA, LA
CUEVA, PUENTE DE LA
- Videgainen bidez badakigu garai batean 12 zubi zeudela Oibarreko udalerrian. Haien artean bi nabarmentzen dira, Lorte ibaiaren gainean harrizko arkua mantentzen dituztenak: Erdi Aroko Santamaria eta Molinaz zubiak dira. Lehena Santa Maria baselizaren aurrean dago, Irunberrira doan errepidearen beste aldean, eta bigarrena Molinazeko bidean.
CHAPARRAL, EL edo MONTE, EL
CHICOTA, CAMINO DEL SASO DE LA
CHICOTA, SASO DE LA
Saso hitzak etimologia zaila eta esanahi ugari ditu. Orokorrean esan daiteke saso bat lursail harritsu, urri eta produktibitate gutxikoa dela. Erriberan oso ohikoa da toponimo bezala. Grezen, informatzailearen arabera, saso deitzen zaie “lur gorri, meheei”.
E
ERETA, LA
Ez da larrain (era) bat, muino aldapatsu bat baizik.
ESLAVA, CAMINO DE
ESTANCA, LA
F
FACERÍA, CAMINO DE LA
Kasedako mugan kokatutako eremua. ‘facero’ edo ‘facería’ bat, hainbat herrien artean kokatutako bazkaleku bat da.
“Akademiak nafar dialektismotzat hartzen du, bi herri edo gehiagoren artean dauden bazkaleku komunalak izendatzeko” Hau ez da beti adiera zuzena, izan ere, nafar ‘facería’ edo partzuergo adibide nabarmenena Errege Bardeena da. Bertako bazkalekuetan Erronkari eta Zaraitzuko biztanleek parte hartzen dute, haien ibarrak urrun kokatuta badaude ere. Victor Fairénen teoriaren arabera, facería hitza pasería, passerie, pazteria, patzeria aldaerekin erlazionatuta dago. Hitz hauek Pirinioetako eskualdeetan erabiltzen dira eta Fairének dioenez, “patzeko kartetan” dute jatorria. Horrezgain, Nafarroan ere “pacería” eta “placería” adierak erabiltzen dira.
FACIBUENA
FAITÍAS, LAS
J.M. Iribarrenen arabera, ‘faitío’: “Landu daitekeen lursail bat, landu gabe uzten dena”. Espartza eta Igalen Feitío.
FORNAZ
Hasierako f-aren mantentzea hizkera nafartar-aragoiarren ezaugarri bat da. Mikel Velascok dioenez nafartar toponimian isoglosa bat antzeman daiteke, Ega ibaiaren bidearen araberakoa dena. Ekialdeko zatian f-a mantendu ohi da eta mendebaldean galtzen da.
FRAJINETA
J.M Iribarrenek dioenez: frajinoa, lizarra izeneko zuhaitzari ematen dioten izena (Petilla de Aragón, Bidangoz). Vió-ko haranean (Huesca) fraixin. Fraxinus etimologia latinoaren emaitza dialektalak dira. Patxi Salaberrik euskal -eta atzizkiaren erabilera komentatu du, eta Frajineta toponimo hori Koldo Mitxelenaren behaketarekin alderatu du: “Beti pentsatu dut, eta ez da sonsoneteagatik bakarrik, -etak errom. Fresneda, 1025ean Frasceneta hitzarekin zerikusia duela”.
FRAJINETA, CAMINO DE
FUENTE DE CHINGLA
FUENTE DE LA JUANA
FUENTE DE LA RABOSA
‘Raboso’ azeriaren bertako deitura da.
FUENTE DE LA TEJA
FUENTE DE LAS SALCES
FUENTE DE LOS ÁNGELES
FUENTE DE RODAS
FUENTE DEL GABACHO
FUENTE DEL GARRERO
FUENTE DEL PIOJO
FUENTE MORA edo CORRALES, FUENTE DE LOS
G
GABARAN, SUERTES DE
GALLIPIENZO, CAMINO DE
GARNACH
GAYANO
GINEBRETE
–Ete, -eta, -et atzizkiak Pirinioetako hizkeretako ezaugarriak dira. ‘Zoquete’ “gurdiaren frenoa” (Ansó, Sallent, Biescas); ‘zoqueta’ “eskularrua” (Oroz Betelu, general), ‘barranquet’ (Ansó, Hecho). Alonso Zamora Vicentek dioenez “toponimian bukaera femeninoa ugariagoa da”. Nafarroako toponimian adibideak anitzak dira: Fuentetas, Pauleta, Foceta etc.
Hala ere, fitonimoekin batera agertzen denean (espartina, romereta, frajineta …), zalantzan jarri behar da -eta txikitzailea ala ugaritasun atzizkia den, gaztelaniaren soinurik gabeko -eda aldaera, nafar-aragoiarraren eremuaren barruan argi eta garbi azal daitekeena.
GRANJA
GRANJAS
GURUGÚ, EL
889 metroko altitudea. Gurugú Melillako mendi baten izena da, egun Marruekosena dena, hondamen militar espainiar famatu baten eszenatokia. Nafarroako mendi eta tontor askotan bere oroitzapena gordetzen da, Erriberatik Imotzeraino. Izen hau daramaten mendi eta tontorrak existitzen dira, bederen Oibar, Eransus, Funes, Uritza, Mendaza, Murelu-Longida, Xandoain de Lónguida, Monteagudo, Traibuenas, Olza, Tiesas eta Zuazu de Izagaondoan. Zaragozan eta Espainiako lurralde batzuetan ere errepikatzen da.
H
HOYA DE DIEGO
‘Hoya’ hitzak lurreko sakonune handi bat adierazten du. Latineko foveam-etik dator, -by- taldearen ondorio palatalarekin, erromantze nafar-aragoiarrean ohikoa den bezala.
HOYA DE DIEGO, CAMINO DE LA
HOYA DE JORGE
J
JAMINDÚRIZ, PUENTE DE
JUNTAPEONES
Garai bateko dokumentazioan (1634) fontapiones agertzen da, fonta-ren adiera, fuente-ren eratorria.
L
LEACHE, MUGA DE
LECITO
LINARES, LOS
Bere ohiko presentzia Nafarroako toponimian lihoaren garrantziaren adierazlea da. Oso ohikoa zen lihoa etxeko erabilerarako haztea (mihiseen fabrikazioa).
LORTE, BARRANCO DEL RÍO DE
LORTE, CAMINO DEL RÍO DE
LORTE, EL RÍO DE
Patxi Salaberrik ibai honen etimologia lurte edo lurtarekin (lurraren askatzea edo higitzea) erlazionatzen du, Erronkari, Zaraitzu eta Erromantzatuan agertzen den bezala. Hala ere, Salaberrik berak dioenez, -u- hizkiaren gabeziak etimologia zalantzan jartzen du.
M
MARDIMARDANCHO, BARRANCO DE
MARDIMARDANCHO, PUENTE DE
MATAMOROS
Santos Sabalzaren arabera “eroritako beste herri bat da”, “mairuen gudakoa da”.
MATAMOROS, CAMINO DE
MENDITXURI
Mendi hitza Nafarroako hainbat eta hainbat lekutan erabiltzen da, maiz zerra edo mendi bat adierazteko baina, beste batzuetan, oihan-en aurkakoa adierazteko. Kasu horietan, mendi-k zuhaitzik gabeko altuera bat adierazten du, oihan-ek zuhaitzak dituen eremu bat adierazten duelarik.
MILAGROSA, BARRIO DE LA
MISELA, BARRANCO DE LA
MISELA, CAMINO DE LA
MISELA, LA
MISELA, SASO DE LA
MODELLA, CAMINO DE LA
MODELLA, LA
MOLINAZ, EL
Ez da errotarik mantendu baina bertan bi harrizko uztai aurkitu ziren. Beranduago desagertu ziren.
MOLINO, EL
MONTE, BARRANCO DEL edo BIZKAIA, BARRANCO DE
MONTE, CAMINO DEL
MONTE, CORRAL DEL
MONTE, EL
MONTE, PARCELAS DEL
MOSTACAS, LAS
Etimologia iluneko toponimoa. Patxi Salaberrik zonaldeko beste toponimoekin erlazionatzen du: Mostracas (Uxue eta Pitillaseko komun zaharra, Pitillas, Santakara eta Murilloko zonalde mugakideetan errepikatzen dena), Muestracaseko herri hustu zaharra, eta urrunagoko Ostraka, Austraka, oso ohikoak Iruñerria, Sakana eta Imotzeko euskal toponimian.
MUEDA, BALSA DE LA
MUEDA, CAMINO DE LA
MUEDA, LA
Jatorri iluneko toponimoa. La Modellarekin erlazionatuta egon liteke.
MUEDA, SASO DE LA
MUGA CACHA, SASO DE LA
N
NABLAS
NABLAS, ALTO DE
572 metroko altitudea.
NEVERA, LA
Bizkaian kokatua. Elurrez betetzen zen putzu oso sakona. Borobila, harriz itxia eta hiru pisutako altuerakoa. Dirudienez Cercoaren zonaldean beste bat zegoen.
NUVILLAS
O
OLATZ, CANTO DE
OLITE, CAMINO DE
ONTINA, CAMINO DE LA
OPACO, BARRIO DE
Paco, Opaco, Nafarroa eta Aragoiko eskualde piriniarretan erabilitako hitz erromanikoa, latineko opacu-tik datorrena, mendi eta sakanetako ipar aldea izendatzen du.
P
PACO, PINAR DEL
PADUL, LA
Herrian, padul “beti busti dagoen velar zati” bezala definitzen dute. Padul generiko erromantze zahar bat da, egun erabiltzen ez dena, eta padura edo zingira esan nahi du. Euskal toponimian, bereziki Bizkaian eta Araban, Padura edo Madura ere agertzen dira. Latineko paludem-etik dator (zingira). Paul, el Paular eta Padua bezalako toponimoak ere sortzen ditu.
PAJAR DE CHOSNETE
PAJAR DEL THATO
PAMPLONA, CAMINO DE
PASO DE DAMIÁN
Herrian ‘el Pasico Penau’ bezala ere ezagutzen da, oso bide “penagarria” omen delako.
PASO DEL CARRO
PATADA DEL BUEY, LA edo PATADA, LA
PATADA, LA
Idi baten apatx eta belauna baten arrastoak dituen harri batetik hartzen du izena. Santu Gorena pasatzean idia belaunikatu eta arrastoak harrian utzi omen zituen.
PEDROSAS, LAS
Lekuan ez dago harri gehiegirik.
PEÑA, LA
PEÑA DEL CUERVO
551 metroko altitudea.
PEÑAESCALDADA
Txapela itxura duen haitz bat da.
PEÑAESCALDADA, CAMINO DE
PEÑAZA, CAMINO DE LA
PEÑAZA, LA
Nafartar-aragoiar erromantzean maiz agertzen dira –aza, -azo eta –az atzizkiak, latineko –aceu-tik datozenak.
PEÑETAS, LAS
PERTINACES, LOS
PETRECÓN
PINILLAS
PINILLAS, CAMINO DE
PIOLATA
“Harri zabala”. Beharbada gertuko Piolata Harria izango da izenaren zergatia.
PLANA, CAMINO DE LA
PLANA, LA
J.M. Iribarrenen arabera plana hitza: “goi-ordoki: mendi tontor bateko lautada zabala. Hitz toponimikoa da: Corraliza de la Plana.” Ez dakigu Iribarrenek “hitz toponimikoa” zela esatean, soilik toponimian existitzen dela eta ez ahozko hizkeran edota toponimian oso ohikoa dela esan nahi zuen. Edozein kasutan, plana generiko nafartar-aragoiar ohiko bat da, latindar pl-aren mantentzearekin, gaztelaniaz galtzen dena (ll- llano).
PLANILLO
PLANILLO, CAMINO DE
PONTARRÓN
“Zubitxoa”. Frago Graciaren arabera, puente-tik dator (latineko pontem), eta atzizki bikoitza dauka, -arru (erromatarren aurreko erdeinuzko morfema) eta –on (latinez –onem), zentzu txikigarrikoa. Iribarrenen ustez puenteren erdeinuzko handigarria da. Erriberan eta Agoitzeko zonaldean ere omen da. Tafallako errepidean zubi bat dago.
PORTALADA, CAMINO DE LA
PORTALADA, LA
PORTILLO, EL
“Bi altuera arteko bide estua”. Gaztelania arrunta da, oso ohikoa Nafarroan. Erriberan askotan portil, portill alderak daude, -oren apokopearekin, oso ohikoa hizkera nafartar-aragoiarretan (cabez cabezoren ordez, Castiltierra… etab.)
POZO DE LAS HIEDRAS
Landare espezie honen ugaritasuna dela eta.
POZO DEL TORO
Santos Sabalzaren arabera “diotenez zezen bat edatera jeisten zen”.
POZOZ
Etimologia iluneko toponimoa. Patxi Salaberriren arabera, pozo-rekin erlazionatuta egon liteke, baina inguruetan ez dago ez putzu ez amildegirik. Historian zehar ez da inoiz Los Pozos dokumentatu, beraz, ezin liteke Pozos-Pozoz asimilazioaren bidez azaldu.
POZOZ, CAMINO DE
PRADETE, EL
PUNTALLO, EL
J.M. Iribarrenen arabera, puntallo “punta zorrotza”. –Allo atzizkia latineko –aculutik dator, eta nafartar-aragoiar erromantzeko ezaugarrietako bat da. Alonso Zamora Vicentek beste adibide batzuen artean mirallo “sareta” (Echo), cremallo (Torla, Fiscal, Bielsa), abrigallo “bufanda” (Echo). Oibarren hiru erpineko soro triangeluar bati deitzen diote horrela.
PUNTIDOS, LOS
J.M. Iribarrenen arabera puntidok esan nahi du: “1. Hustubide; errota, ardandegi, etab.-etako ur zikinen irteera. 2. Estolderia. 3. Kale eta enparantzetako hustubiderako estolda-zuloa. 4. Lursail batean soro iturburuetako ura ateratzeko ezartzen den gandola, lurrez estalitakoa”.
PUYAGUDO
“Mendixka zorrotza”. Berezko forma pueyo izango litzateke, Nafarroako toponimian agertzen dena. Mikel Belaskoren hitzetan, Nafarroako Erriberan adibideak urriak eta ez oso argiak dira. Cabezo hitzak ordezkatu du. Manuel Alvarrek Uztarrotzen poyo aipatzen du, “mendixka” esanahiarekin.
PUYÓN
PUYÓN, CAMINO DE
R
REBUCHÍS
REBUCHÍS, CAMINO DE
REPRESA, LA
RIBASALTAS
Riba, latineko ripa-ren eratorri erromantzea da “ibai baten bazterrak”. Gaztelanian ere existitzen da, baina Corominasen arabera XIII. mendetik aurrera hizkera bizitik desagertu eta fraseologia eta toponimiara mugatu zen, eratorritako ‘ribazo’ ez bezala.
RIBASALTAS, CAMINO DE
ROBLEDAL, EL
ROCAFORTE, CAMINO DE
ROCAFORTE, MUGA DE
ROCAFORTE, ROMERAL DE
ROCAFORTE, SENDA DE
ROSAL, FUENTE DEL
ROTURA, CAMINO DE LA
S
SABUCO, EL
SADA, CAMINO DE
SADA, MUGA DE
SADA, SASO DE
SALERAS, LAS
“Gatz harria”. Toponimiak artzainek abereei gatza emateko ohiturari egiten dio erreferentzia. Ohitura hau dela eta geure toponimian aldaera ugari daude:
Gatzarri, Gatzarrieta, Saleras, Piedras Saleras… etab.
SALERAS, PUENTE DE LAS
SALOBRAR
J.M. Iribarrenen arabera, Nafarroan, salobre hitzak kresala izendatzeaz gain zurezko landare bat (Atriplex rosea L.) izendatzen du, eta landare hau dagoen zonaldea.
SAN ADRIÁN
Garai batean Oibarren baseliza ugari zeuden; San Julian, San Felices, San Jaime, San Juan Bautista, San Lorenzo, San Miguel, San Millan, San Roque, Santa Cecilia, Santa Lucia eta Santa Romana, guztiak desagertutakoak. Batzuen oroitzapena lurraldeko izenetan gordetzen da oraindik. San Joaquinen baseliza egun ere kontserbatzen da, ordea.
SAN ADRIÁN, CAMINO DE
SAN CRISTOBAL
SAN FELICES
SANGABRÁN
Patxi Salaberriren arabera toponimo hau Bizkaiako zonaldean aurki daiteke, eta Gaberan edo Gabaranen –Leatxen dokumentatutakoak- forma sinkopatua dirudi. Toponimo honen etimologia ez da argia, baina euskarazko haran hitza bukaeran egon liteke.
SAN GINÉS
SAN GINÉS, CAMINO DE
SAN JAIME, PASO DE
Julio Ruiz de Oyagak 1962an Diario de Navarran argitaratutako artikulu batean, 983. urtean jada dokumentatuta agertzen zela zioen. 1065ean Aezkoatik etorritako jendeak okupatu egin zuen. Dirudienez baselizak 1678 arte biziraun zuen.
SAN JUAN
SAN JUAN, CAMINO DE
SAN JUAN, ERMITA DE
Aztarnarik gabe. Hala ere Santos Sabalzak dio berak “sonfesionarioaren begiak” ikusi zituela ziurtatzen du. Bi harri ziren bi zulorekin, beste harri batean.
SAN LORENZO
SAN MIGUEL
SAN MIGUEL, BARRANCO DE
SAN MILLÁN
SAN ROQUE
Hilerriko hurrentasunetan. Julio Ruiz Oyagak Diario de Navarran 1964ko abuztuak 9an argitaratutako artikulu batean zioen 1564. urtean bizilagunak boto bat betetzera konprometitu zirela, herrian jasan zen izurritea zela eta. Epidemiagatik ere baseliza sei hilabetez isolatua izan zen.
SANCHOTE
Zonaldeko toponimian agertzen den izen berezia. Galipentzun Santxoteuntzea (amildegia) dugu, Patxi Salaberrik dioenez. Toponimo hori azaltzeko, Salaberrik Santxot edo Santxote izen berezia gehi euntze (soro) proposatzen du.
SANGÜESA, MUGA DE
SANTA CILIA
XVI. mendeko hasieran hustutako herrixka bat omen zen, Usaragi deitutakoa. Santa Ciliatik gertu kokatu liteke, Oibar eta Zangozako herrien artean. Kokapen hau oso aproposa da hagionimo hau Usaragiko herriko parrokia zahar batekin erlazionatzeko.
SANTA MARÍA, BARRIO DE
SANTA ROMANA
SANTITO
SARGAL, EL
J.M. Iribarrenen arabera sarga edo xarga: 1. Landare arantzatsua, haurrek bere mutur xamurrak jaten dituzte eta ‘pansa’ izena ematen diote (Izaba). 2. Sasiko masustondoaren laharra (Erronkari, Zaratzu, Agoitz). 3. Lahardi. 4. Kalitate txarreko ehuna.
SARGALALTO, ALTO DE
SASILLO, CAMINO DEL
SASILLO, EL
SASORREDONDO
SIERRA, CAÑADA DE LA
SIERRA, FUENTE DE LA
SIERRA, LA
Zangozaraino doan harrobi luze pinuduna.
SOLANO
Bertan erromatar garaiko brontze bat aurkitu zen, Lucio Sempronio Geminok Jupiterri dedikatutakoa. Bertan aldare bat eta mutiko biluztu bat ikus daiteke, zahagi batetik ardoa ateratzen.
SORETA
Patxi Salaberriren arabera soro gehi –eta leku atzizkia. Bertan populazio erromatar baten arrastoak daude.
SORETA, CAMINO DE
SOTO, CAMINO DEL
SOTO, CANTO DEL
SOTO, EL
SOTO, EZPUENDA DEL
Ezpuenda, ezponda eta ezpondon handigarria, oso ohikoak dira Nafarroan, bai euskaraz bai gazteleraz. Corominasen arabera erromantze penintsular eta kontinental askok partekatutakoak: aragoiarrez espuenda, katalanieraz espona, esponda, friulieraz spuinde. Jatorria latineko sponda da “oheko egitura”.
SUERTES VIEJAS, CAMINO DE LAS
SUERTES VIEJAS, LAS
T
TEJERÍA, CAMINO DE LA
TEJERÍA, LA
TIEMBLO, EL
J.M. Iribarrenen arabera tiemblo “lertxun” (Erronkari)
TORRAZA, LA
U
UÑESA
UÑESA, BARRANCO DE
UÑESA, CAMINO DE
V
VAL, ALTO DE
VAL, LA
Val hitza herrian erabileran dago. Valle-ren apokopea da eta oso maiz agertzen da izen tradizionaletan: Val de Ollo, Valdizarbe, Valdorba, Val de Etxauri, Val de Lana, Val de Arce. Valle-val eboluzioa oso ohikoa da erromantzean. Bitxia dena, zenbait udaletan forma apokopatua bereizi izana da, deitzaile geografiko arrunt bat bilakatuz (“una val”). Faltzesen txikigarri bat ere sortu da: la Valecilla.
VAL, TRAS DE
VALCERVERA
Toponimian oreinaren presentzia, ikus. Morioneseko Oreingaña eta Galipentzuko ‘el salto del ciervo’.
VALCERVERA, CAMINO DE
VALCIMARRA, VUELTA DE
Patxi Salaberriren arabera, 1655. urtean Galcimarra dokumentatu zen, eta Buelta de Balzimarra 1705ean. Albokarien disimilazio prozesu batek egungo forma azalduko luke.
VALDEMURILLO
VALDEMURILLO, CAMINO DE
VALDOJADERO
VALESPESA, LA
VALICA, LA
VALLADANA
Patxi Salaberrik dioen bezala, toponimo hau “valle” hitz erromantzearen eta ‘harana’ euskaldunaren hibrido bat izan liteke, -r-/-d- alternantziarekin, euskal fonetika historikoak azaltzen duen bezala.
VALLADANA, BARRANCO DE
VALLES, BARRANCO DE LAS
VALLES, LAS
VALLES ALTAS, LAS
VALLILENGUA, BARRANCO DE
VALLIMAGRA
VENTOSA, LA
Maiz haizeak astintzeagatik ezagututako zonaldea.
VERGUIZAL
J.M. Iribarrenen arabera, verguiza “maimen” (Nabaskoze).
VERGUIZAL, CAMINO DE
VERNIZA
VIÑA CERRADA, LA
VIÑAZA, LA
VIVERO, BARRANCO DEL
VIVERO, CAMINO DEL
VIVERO, EL
Y
YESERA, LA
Z
ZOKO, BARRANCO DE
Patxi Salaberriren arabera, bai euskarazko zoko, bai erromantzeko zoco “zurezko zati lodia, sukaldean haragia zatitu eta txikitzeko erabiltzen dena, eta harategietan hezurrak eta haragia mozteko” izan liteke.
ZOKO, CAMINO DE
ZOKO, FUENTE DE
